Uszami i oczami obserwatora z zewnątrz: język i kultura Kaszubów 2004–2024
wykład Pana dra Marcina R. Odelskiego –9 maja 2024 r. w ramach kursu BEYOND LANGUAGE.
Integralnym elementem kursu BEYOND LANGUAGE są wykłady i warsztaty gościnne naukowców prowadzących własne badania i reprezentujących różne dyscypliny badawcze oraz różne dziedziny wiedzy. Zajęcia, poszerzając horyzonty słuchaczy, mają w praktyce pomóc studentom w zorientowaniu się w bogactwie współczesnej nauki, co powinno pomóc w określeniu i doprecyzowaniu ich własnych zainteresowań badawczych.
Każdy czwartek to dla studentów Kolegium Międzydziedzinowych Studiów Indywidualnych Uniwersytetu Wrocławskiego okazja do pasjonującego spotkania w ramach cyklu Beyond Language. Tym razem, autorem wykładu gościnnego był Pan dr Marcin R. Odelski – badacz kultury i języka kaszubskiego, członek Komisji Nauk Filologicznych Oddziału PAN we Wrocławiu, oraz jak sam o sobie mówi, „obserwator Kaszub z zewnątrz”. Jego zainteresowanie tą krainą, kulturą i językiem nie wynika z miejsca pochodzenia, lecz z pasji.
Powitanie po kaszubsku
Witóm baro serdeczno wszëtczich!
Wiôldżi dzãka za rôczbë!
Dobri dzéń! Tytułem wstępu, Pan dr Odelski przywitał wszystkich w języku kaszubskim, by od samego początku wprowadzić swoich słuchaczy w odpowiedni „kaszubski” klimat. Następnie, zdefiniował zasięg terytorialny współczesnych Kaszub, wspominając takie miejscowości jak Kartuzy czy Sierakowice, których mieszkańcy posługują się językiem kaszubskim na co dzień.
Przez dziesiątki lat kaszubski był spychany do sfery prywatnej. Jest językiem, w którym dzisiaj rozmawiają między sobą głównie ludzie starsi, będący w bliskiej zażyłości („swoji”), regionaliści i pasjonaci. Obecnie językiem kaszubskim posługuje się na co dzień lub traktuje go jak język ojczysty 106 tys. osób. Mowę kaszubską można usłyszeć w rozgłośniach radiowych, w Internecie i w lokalnej telewizji.
Portal internetowy „Szwajcaria kaszubska” [data dostępu 15.05.2024]
Status języka kaszubskiego
Status prawny języka kaszubskiego reguluje ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, definiując go jako język regionalny. Przez dziesięciolecia język kaszubski nie był uznawany za osobny język, a jedynie za dialekt języka polskiego. Używana obecnie forma pisana języka kaszubskiego jest ewolucją formy zaproponowanej w 1879 r. przez Floriana Ceynowę, w wydanej w 1879 r. w Poznaniu „Zarés do Grammatikj Kašébsko-Słovjnskjè Mòvé”.
Język kaszubski należy do grupy języków zachodniosłowiańskich i lechickich.
Możliwości rozwoju języka i prognozy na przyszłość
Obecnie, język kaszubski rozwija się przy wsparciu różnych instytucji edukacyjno-kulturalnych, programów i projektów rządowych. Pierwszy raz abiturienci mieli możliwość przystąpienia do egzaminu z języka kaszubskiego w 2005 roku. Z takiej możliwości skorzystało wówczas 14 osób. W latach 2013 i 2020 roku liczba chętnych wzrosła do 33 osób.
Język kaszubski spełnia na Kaszubach nie tylko rolę kulturową, ale także komunikacyjną
W szkole, języka kaszubskiego używa się nie tylko do odczytu tekstu, ale także do wyjaśnienia skomplikowanych reakcji chemicznych. Podczas wykładu, mieliśmy okazję obejrzeć relację z kilkunastominutowej lekcji chemii w języku kaszubskim. Wystrój sali lekcyjnej nawiązywał do regionu: stolik, na którym stały przedmioty ozdobione charakterystycznym haftem kaszubskim, który to haft zdobił także slajdy prezentacji multimedialnej.
Wprowadzenie języka kaszubskiego do szkół sprzyja procesowi standaryzacji kaszubszczyzny. Nadal jednak znajomość języka kaszubskiego literackiego wśród samych Kaszubów jest rzadkością.
W ramach zajęć BEYOND LANGUAGE, dokonaliśmy małego przeglądu literatury kaszubskiej. Poza egzemplarzami literackimi, oglądaliśmy także podręczniki szkolne do nauki języka kaszubskiego na każdym poziomie edukacji, w tym pięknie ilustrowany elementarz.
Bogactwo publikacji w języku kaszubskim w ciągu ostatniej dekady istotnie i zauważalnie wzrosło – zauważył Pan dr Odelski – a my mamy nadzieję, że ta tendencja się utrzyma i język wraz z kulturą Kaszub będą rozpowszechniane i doceniane.
Tam, gdzie się rzecz ta rozgrywa, w Weronie,
Do nowej zbrodni pchają złości dawne,
Plamiąc szlachetną krwią szlachetne dłonie (…)
W przekładzie Jana Kasprowicza
Humor „po kaszubsku”
Podczas wykładu nie zabrakło humoru w kaszubskim wydaniu. Zapewne większość z nas przynajmniej raz w życiu słyszało piosenkę „Ona tańczy dla mnie” – przebój disco polo z 2012 roku. Nie każdy jednak miał okazję usłyszeć wersję tego przeboju „po kaszubsku”.
Na koniec, każdy uczestnik otrzymał drukowany egzemplarz Zéńdzenié Młodëch Ùtwórców Kaszëbsczich, dzięki czemu mogliśmy wynieść z zajęć nie tylko wiedzę i inspirację, ale także utwory zapisane w języku kaszubskim do samodzielnej lektury.
Pożegnanie po kaszubsku
Dzãkùjã wszëtczim baro serdeczno za pòtkanié i pëtania ò kaszëbską swiądã i jãzëk.
Autorką tekst jest Julia Wojtas, studentka Kolegium MSI UWR
Autorem zdjęć jest Piotr P. Chruszczewski
Redakcja tekstu: Monika Piechota
