28 marca 2024 roku, rozpoczęliśmy cykl warsztatów pod tytułem Historia książki. Pierwsze spotkanie poświęcone było książce rękopiśmiennej.
Warsztaty odbywają się w ramach kursu Beyond Language organizowanych przez Kolegium MSI we współpracy z Instytutem Filologii Angielskiej i Komisją Nauk Filologicznych Oddziału PAN we Wrocławiu.

PROWADZĄCY
Zajęcia poprowadzili pracownicy Oddziału Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu – Pan dr Adam Poznański oraz Pan mgr Dawid Kuriański.

TEMATYKA WARSZTATÓW
Podczas warsztatów zaprezentowane zostały m.in. metody tworzenia książek oraz organizacja i dystrybucja tekstu w czasach, kiedy nie było to jeszcze takie proste i oczywiste jak dziś. Prowadzący opowiedzieli o różnych materiałach wykorzystywanych na przestrzeni wieków do produkcji książek. Od papirusowych zwojów w delcie Nilu, przez gliniane i drewniane tabliczki w Babilonie, Mezopotamii, Grecji i Rzymie po pergamin i papier. Historia książki, bowiem, jest nierozerwalnie związana z historią pisma (i druku) oraz papieru właśnie.

KRÓTKA HISTORIA PAPIERU
Historia papieru zaczęła się w Chinach, ok. 105 roku n.e. i wiąże się z postacią T’sai Lun(a), który jako wysoko postawiony urzędnik na dworze cesarza Ho Di, posiadał niezbędne środki i materiały do prowadzenia badań nad technologią produkcji papieru (zob. Kinga Pomes 2009).

W Azji, papier rozpowszechniono dość szybko i przez wiele wieków udawało się Chińczykom strzec tajemnicy jego wytwarzania. Wskutek wojny, tajemnicę wyrobu papieru przejęli w VIII wieku Arabowie od chińskich jeńców, wśród których znaleźli się m.in. papiernicy. W ten oto sposób sztuka wytwarzania papieru dotarła z czasem na kontynent europejski, kiedy Maurowie przynieśli produkcję papieru do Hiszpanii. Pierwsza manufaktura papiernicza w Europie powstała w 1056 roku, na półwyspie Iberyjskim.

Umiejętność wytwarzania papieru z dostępnych materiałów, wiedza, ale także pomysłowość papierników, wyniosło kulturę pisania, szkolnictwo, literaturę na wyżyny. Posiadanie papieru pozwoliło na rozkwit piśmiennictwa, produkcję książek i powstanie bibliotek.

Używanie papieru było sporym ułatwieniem w porównaniu do wykorzystywanego na kontynencie pergaminu – kosztownego i wątpliwego etycznie materiału do pisania {pergaminowa książka wymagała zabicia nawet stada zwierząt).

JAK POWSTAWAŁA KSIĄŻKA
Tworzenie książki było procesem niezwykle czasochłonnym, złożonym z kilku etapów: najpierw przygotowywano tzw. sklejkę — pustą książkę, na której zapisywano treść, w tym charakterystyczne inicjały i iluminacje. Skryba otrzymywał poliniowaną sklejkę, i rozpoczynał planowanie rozmieszczenia tekstu. Piękne zdobienia, często instynktownie kojarzone z kulturą średniowiecza, były ostatnim etapem całego procesu. Iluminacje nakładano dopiero po naniesieniu całego tekstu. Nie wiemy, ile czasu to trwało, imponujące detale i jakość zdobień sugerują długie godziny nad pulpitem.

RODZAJE PISMA
W kolejnej części warsztatów, prowadzący poruszyli temat paleografii łacińskiej, czyli jak na przestrzeni wieków zmieniał się rodzaj pisma. Od trudnych technicznie majuskuł, po Gothica Textualis i Gothica Cursiva (XIV-XVw.). Uczestniczy warsztatów mieli okazję przekonać się na własnej skórze, na czym polegała sztuka pisania w wiekach średnich.  Ćwiczenie polegało na zapisie kilku liter, zgodnie z wzornikiem konkretnego rodzaju pisma, przy zwróceniu szczególnej uwagi na konkretne cechy niektórych liter.

Ciąg dalszy nastąpi… a o kolejnym spotkaniu z cyklu poinformujemy już wkrótce 😉

Tekst: Paweł Tuczyński, Kolegium MSI UWr
Redakcja: Monika Piechota, Kolegium MSI

Cyfrowe kopie zbioru rękopisów średniowiecznych w Polsce można obejrzeć na stronie Biblioteki Cyfrowej UWr