RELACJA ze spotkania zorganizowanego przez Wydawnictwo Æ Academic Publishing z San Diego CA, USA oraz Kolegium MSI UWr z Wrocławia podczas 31. Wrocławskich Targów Dobrych Książek
2 XII 2023
Wracamy właśnie stamtąd, dokąd wy jedziecie
Z notatek Komiwojażera
2 grudnia 2023 r. w Sali Zielonej
Przyjechali na targ
Panuje zgiełk i harmider. Człowiek nie wie do końca, co się z nim dzieje ani kim jest jego sąsiad. Niczym słowa zapożyczone, goście na początku czują się nieswojo. Każdy szuka dla siebie miejsca, ale znajomość zawiera się od razu. Następuje wymiana pozdrowień, uściśnięć dłoni, ciepłych uśmiechów. Wszyscy mówią jednakowym językiem, ale każdy w sposób nieco odmienny. Przyjechali na targ. Rozłożyli cały towar podług gatunków. Każde opowiadanie zaopatrzyli innym tytułem. Ale nie konkurują ze sobą. Są, podobnie jak my, kupcami, wiecznymi wędrowcami, komiwojażerami, którzy przybyli na tegoroczne targi książek ze swoimi notatkami, by w dialekcie własnych doświadczeń, przemyśleń i poglądów wymienić się z nami różnymi miejscami, różnym czasem i różną mentalnością. Nie ma chyba lepszego miejsca na ceremonię różnorodności i inkluzywności niż targ / jarmark.
Nie zwlekajmy – rozmawiajmy
Słowo „targ” w języku polskim sięga etymologicznie czasów średniowiecza (XI–XIII w.); geograficznie nawiązuje do miejsc, gdzie krzyżowały się szklaki handlowe; w praktyce i od wieków stanowi przestrzeń wspólną i integrującą w obrębie której, oprócz wymiany dóbr materialnych, dochodziło od zawsze do wymiany i tworzenia kultur na wszystkich kontynentach i w kręgach różnych cywilizacji. Wymieniano towary, informacje, języki, opowieści, obyczaje. A skoro dialog jest jednym z najlepszych ludzkich obyczajów (starożytni Grecy / Borges), do stołu (bez stołu) zasiedli:
ELZBIETA BIARDZKA (O tekście w sieci. Poza językiem i dyskursem?), WOJCIECH BROWARNY (Tłumacząc życiopisanie: marginesy prozy Tadeusza Różewicza), PIOTR P. CHRUSZCZEWSKI (Reportaż narracyjny pióra JHB jako interpretacja rzeczywistości), URSZULA GLENSK (Literatura gorsza – o trzech założeniach interpretacyjnych), ALEKSANDRA R. KNAPIK (Rogaty Mojżesz w przekładzie św. Hieronima – pomyłka w tłumaczeniu czy uzasadniona decyzja tłumacza?), JEDRZEJ MORAWIECKI (Tłumacząc się z reportażu – o ile istnieje), MICHAŁ SZAWERNA (Komiksowe środki wyrazu: narzędzia przekładu multimodalnego w teorii znaków C. S. Peirce’a), TERESA SZOSTEK (O przekładzie słów kilka. Obraz twórczego wpływu przekładu na kulturę literacką zilustrowany pracą paru translatorów oraz kilkoma dziełami powstałymi na przestrzeni dziejów), RAFAL SZUBERT (Metaforyczna podstawa konstrukcji pojęcia osoby w czystej teorii prawa Hansa Kelsena) oraz MIRA ZELECHOWER ALEKSIUN („Jak patrzę na Rembrandta to jestem w pełni twórcą tego, co odbieram”. O sztuce przekładu i przekładzie w sztuce w rozmowie z Moniką Piechotą).
Kultura jest wyrazem dialogiem, doświadczeniem przeciwnym dogmatom i eksklamacjom. Na sobotnim spotkaniu, pod hasłem: „Rozrywki umysłowe: nie tylko dla szachistów i reportażystów” nie stawiano kropek, a tym bardziej wykrzykników. W centrum rozmyślań znalazły się tematy zawieszone między tekstem – językiem – a kulturą; brano pod rozwagę różne opinie z zagadnień interpretacyjnych. Dominowały wątpliwość i niepewność – jedne z najcenniejszych właściwości, jakie posiada człowiek (Borges), który w końcu staje się sceptyczny wobec tego, co dobrze poznał (jak głosi chasydzkie powiedzenie: kiedy posiadłeś wiedzę, wtedy dopiero wiesz, czego ci brakuje).
Pre-tekst
Pretekstem do spotkania stała się najnowsza antologia z serii Beyond Language pt. Między tekstem a kulturą. Z zagadnień interpretacyjnych pod redakcją Aleksandry R. Knapik i Piotra P. Chruszczewskiego:
W tej pracy, oprócz doboru tekstów, które wskazują, że tłumaczenie, przekład oraz interpretacja stanowią istotne elementy naszego funkcjonowania w rzeczywistości (…) znalazł się jeszcze jeden element, będący kompozycją zbudowaną z cytatów, które przywołujemy za wieloma bardziej lub mniej powszechnie znanymi Autorkami i Autorami. Teoria literatury stanowi, że ta nasza dodatkowa dla tej antologii kompozycja to centon, czyli „utwór skomponowany z cytatów wyjętych z innych dzieł, (…).
Aleksandra R. Knapik, Piotr P. Chruszczewski (2024)
Padły pytania i próby odpowiedzi, komentarze i przemyślenia na „gorąco”. Było o antologiach i analogiach, poszukiwaniach, inspiracjach i interpretacjach. Na pograniczu gatunków, „między językiem a kulturą”, „poza językiem i dyskursem”, „na przekór pudlom”, „na marginesach prozy”, tłumacząc kulturę, tłumacząc relacje, przekładając słowa, przekładając obrazy, tłumacząc siebie samego, tłumacząc życiopisanie … wtedy – w sobotę, 2 grudnia 2023 r. w Sali Zielonej – „z jarmarku, co równie dobrze może znaczyć ‘z życia’, bo życie jest podobne do jarmarku. (…)”. Szolem Alejchem. Powstał klimat do rozmowy – do mówienia i słuchania, a przestrzeń dialogu zrodzi-ła pokusę lektury.
Po spotkaniu
Wychodząc z targu nie można być pewnym z czym się wróci: z kotem z centralnej Polski, z wozem choinek z plantacji eksperymentalnej, czy z garścią fantazji „puszczających pędy w miłosiernych wyobraźniach” tych, którzy nie zwlekają i zasiądą do …lektury.
Dawniej, podróże były jednym z ważniejszych elementów życia kupieckiego, które przysparzały najwięcej emocji. Podróżom na targ / jarmark towarzyszyło uczucie niebezpieczeństwa, ryzyka i troski. Do dzisiaj podróże i targi stanowią nie lada wyzwanie.
Ostrzeżenie
- Po przeczytaniu pierwszego tekstu istnieje ryzyko stania się „więźniem tej książki i zaprzestania wychodzenia na ulicę” (z Księgi Piasku, 1975).
- W poczuciu bezczasowości, może dojść do wymiany myśli, a nawet do postawy wolnomyślicielstwa.
- Teksty i komentarze zawarte w antologii mogą stać się prorocze, a „potem wrócić” i zakiełkować w głowach tych, którzy ascetycznie odmawiają sobie czytania.
Tak, jak lektura nie powinna być obowiązkowa, tak literatura nie powinna być fakultetem. No bo dlaczego nie czerpać sugestii z książek skoro lektura jest nie mniej żywa niż jakiekolwiek inne doświadczenie człowieka (Borges).
Epilog
Kilka słów pożegnalnych na rozstanie, w dowód wdzięczności za cierpliwość. Każdy targ dobiega końca. Ludzie pakują swoje walizki i jadą dalej. „Wszędzie ten sam rytuał: naciągnąć na blejtram, pozwolić im spojrzeć, zdjąć, zwinąć i ruszyć dalej” (Mira Żelechower Aleksiun). Ideą spotkania, podróży (nie chodzi tu o zwykłą turystykę!) jest peregrynacja w głąb siebie, a świat istnieje po to, aby mogły powstawać o nim książki (wg. koncepcji Mallarmé’go w przekładzie Borgesa).
A zatem: nie zwlekajmy – czytajmy.
MAPA
Między tekstem a kulturą. Z zagadnień interpretacyjnych. Z serii Beyond Language. Vol. 7 pod redakcją Aleksandry R. Knapik oraz Piotra P. Chruszczewskiego (2024) – została opublikowana po to by ją komentować!
Jorge Luis Borges i Osvaldo Ferrari W dialogu I powstawała na przestrzeni 1985–1998 [w przekładzie Ewy Nawrockiej (2007)].
Jorge Louis Borges ([1975] 1980) [El libro de arena] w przekładzie Zofii Chądzyńskiej jako Księga piasku.
Szolem Alejchem i jego [jid. Ksowim fun a komiwojażer. Ajznban geszichtes] (powstałe w latach 1902–1910) Notatki komiwojażera w przekładzie Jakuba Appenszlaka, ze wstępem Jarosława Iwaszkiewicza oraz powieść autobiograficzna Z Jarmarku [jid. Funem jarid], która powstawała od 1914 do 1916 roku w tłumaczeniu Michała Firedmana (1989).
Wydawnictwo Æ Academic Publishing
Kolegium Międzydziedzinowych Studiów Indywidualnych
Moderatorkami spotkania w Sali Zielonej były: Joanna Esquibel, Aleksandra R. Knapik
Zdjęcia: Piotr P. Chruszczewski
Tekst: Monika Piechota
